Po podziale administracyjnym w 1997 roku Ligota i Panewniki tworzą jedną dzielnicę
Ligota-Panewniki, w skład której wchodzą następujące części: Ligota, Zadole, Kokociniec,
Panewniki, Nowe Panewniki, Stare Panewniki i Wymysłów.
Ligota-Panewniki przynależy do III zespołu dzielnic zachodnich.
RYS HISTORYCZNY
Ligota
O tym, że Ligota ma średniowieczne korzenie, wiemy dzięki zachowanemu do
dzisiejszych czasów dokumentowi z 1360 roku, w którym stwierdzono, że książę opawsko-
raciborski, Mikołaj II, sprzedał wojewodzie sandomierskiemu Ottonowi Pileckiemu ziemie
tak zwanego klucza mysłowickiego. W dokumencie tym zapisano między innymi: […] usque
ad viam quae procedit de Elgoth, czyli […] aż do drogi, która wychodzi z Elgoth.
Zniemczone słowo Elgoth pochodzi od polskiego Lgota. W ten sposób w średniowiecznej
Polsce nazywano nowe osady, czasowo zwolnione z opłat i czynszów na rzecz właściciela
ziemi.
Nie wiadomo, kiedy powstała średniowieczna Ligota i jak długo istniała. Przyjmuje
się, że wyludniła się w pierwszej połowie XV wieku, przypuszczalnie za sprawą najazdu
husyckiego na te ziemie bądź w wyniku zarazy.
Przez następne ponad dwieście lat osada nie istniała, aczkolwiek pamięć o niej
przetrwała o czym świadczyć może mapa z 1636 roku, na której kartograf Andreas
Hindenberg zaznaczył w okolicach rzeki Kłodnicy obszar leśny nazwany Elgott Waldt [Las
Elgott].
Ponowne narodziny Ligoty nastąpiły pod koniec XVII wieku, a pierwsza wzmianka o
niej pochodzi z dokumentów ówczesnego Księstwa Pszczyńskiego, na którego terenie była
usytuowana. W latach 1845-1848, z nakazu księcia pszczyńskiego, wybudowano w Ligocie
Hutę „Ida”, a w 1852 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową, którą wiodła z Katowic do
kopalni węgla kamiennego w Murckach. W konsekwencji na terenie Ligoty zaczęto lokować
fabryki, co spowodowało przekształcenie osady rolniczej w ośrodek przemysłowy.
Równocześnie, z racji urokliwych leśnych terenów znajdujących się w obrębie ligockiej
gminy, wieś stawała się miejscowością letniskową, przyciągającą wielu turystów z
okolicznych miast.
Pierwsza szkoła powstała w Ligocie w 1880 roku przy dzisiejszej ulicy Hetmańskiej.
Przy tej ulicy zlokalizowano również dwa kolejne budynki szkolne wzniesione – w latach
1904 oraz 1912.
W 1921 roku gmina Ligota znalazła się w granicach Polski, a w 1924 roku została
włączona do Katowic.
Ważnym momentem dla Ligoty było wybudowanie w latach 1936-1938
modernistycznego osiedla, zwanego kolonią urzędniczą, które swym charakterem
nawiązywało do tak zwanych miast ogrodów. W pobliżu osiedla, tuż przed wybuchem II
wojny, oddano do użytku szkołę, z racji otoczenia nazwaną leśną szkołą.
Wraz z rozbudową miejscowości nastąpił nieformalny podział na starą i nową Ligotę.
Pierwsza kojarzona była ze środowiskiem robotniczym, druga – z inteligenckim.
W czasach II wojny światowej w Ligocie działał ruch oporu, związany początkowo z
Polską Organizacją Powstańczą, a w późniejszych latach – Armia Krajową.
W okresie powojennym na obszarze Ligoty nastąpił dalszy rozwój urbanistyczny.
W latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstawały zakłady pracy,
nowe osiedla ze sklepami, szkołami podstawowymi – tak zwanymi tysiąclatkami, szpitale – Szpital Kolejowy, Centralny Szpital Kliniczny, a także budynek Śląskiej Akademii
Medycznej (obecnie jest to Śląski Uniwersytet Medyczny). W Ligocie ulokowano również
akademiki Akademii Ekonomicznej (obecnie – Uniwersytet Ekonomiczny), Akademii
Medycznej i Uniwersytetu Śląskiego, dzięki czemu dzielnica stała się silnym akademickim
ośrodkiem kulturalnym.
Panewniki
Ludwik Musioł, wybitny badacz historii Śląska, w swej pracy Ligota – Panewniki –
Stara Kuźnica podaje, że pierwsza wzmianka o wsi Panewnik zamieszczona była w urbarzu
dóbr kameralnych pszczyńskich, datowanym na rok 1586, pod rubryką Nowo zbudowane
wsie. Równocześnie Musioł sugeruje, że najprawdopodobniej wieś powstała w 1580 roku, a
jej nazwa pochodzi od istniejącej już wcześniej na tym terenie jednodworczej osady, w której
mieszkał człowiek o przezwisku Panewnik, trudniący się wytwarzaniem panwi, czyli dużych
żelaznych naczyń.
Przez kilka stuleci Panewnik był wsią o charakterze rolniczym, aczkolwiek na terenie
jej przysiółka Kokocińca w XVII wieku właściciele księstwa pszczyńskiego wybudowali
kuźnicę. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1650 roku. Kuźnicę zlikwidowano na
początku XVIII wieku. W późniejszych czasach na tym terenie działał młyn i tartak, a w 1837
roku książę pszczyński postawił tam dwa piece fryszerskie.
Powstały na początku XVII wieku Kokociniec nie był jedynym przysiółkiem
Panewnika. Drugi – Wymysłów – powstał zdaniem Musioła po 1650 roku (pierwsza
wzmianka pochodzi z 1681 roku).
W drugiej połowie wieku XIX Panewnik, podobnie jak Ligota, stał się popularnym
miejscem wypoczynkowym i rekreacyjnym, a po wybudowaniu w 1908 roku kompleksu
klasztornego Ojców Franciszkanów – także pielgrzymkowym. Powstanie klasztoru
spowodowało, że tę część gminy, na której on się znajdował, zaczęto nazywać Nowym
Panewnikiem, w odróżnieniu od leżącego na zachodzie Starego Panewnika.
Swe dzieci panewniczanie mogli posyłać najpierw do szkoły otwartej w 1828 roku w
izbie jednego z panewnickich zagrodników, Wawrzyńca Matury, a następnie do
wybudowanej w 1840 roku katolickiej szkoły w Panewniku. Kolejna szkoła powstała na
terenie Kokocińca w roku 1913. Po latach, w 1933 roku, uzyskała ona imię króla Jana III
Sobieskiego.
Po II wojnie światowej otwarto tam Szkołę Podstawową nr 9. Od 1976 roku jej patronem jest
Jan Brzechwa.
W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku wśród ważnych wydarzeń w życiu
Panewnik warto wspomnieć o: przeniesieniu w 1924 roku na teren Nowego Panewnika
Urzędu Gminy oraz odłączeniu w 1939 roku panewnickiej gminy od powiatu pszczyńskiego i
przyłączeniu jej do powiatu katowickiego.
Pierwsze miesiące II wojny światowej były w Panewniku szczególnie dramatyczne –
w lasach panewnickich Niemcy rozstrzeliwali ludność polską między innymi obrońców
Katowic – powstańców śląskich i harcerzy. W 1947 roku ekshumowano ich zwłoki i
pochowano na panewnickim cmentarzu.
W 1951 roku gmina Panewnik została włączona do Katowic. Od tego momentu
określając gminę, zaczęto używać jednej wspólnej nazwy – Panewniki. W następnych latach
istotnym czynnikiem rozwijającym dzielnicę było wybudowanie w latach siedemdziesiątych
na terenie Kokocińca osiedla mieszkaniowego „Kokociniec” oraz dużego zakładu.
Tekst pochodzi z albumu “Ligota i Panewniki na starych pocztówkach i fotografiach”
Grzegorza Płonki wydanego przez Muzeum Historii Katowic w 2013 r.
Zadole
Początki Zadola – przysiółku Piotrowic – datuje się w XIX wieku. Zadole położone było nad
rzeką Ślepiotką, przy której – od połowy XVIII wieku do lat 20. XX wieku – funkcjonował
młyn wodny. Jego właścicielem przez wiele lat była rodzina Materla.
Rozwój Zadola nastąpił po 1850 roku, gdy oddano do użytku linię kolejową
Katowice-Rybnik. Na początku XX wieku wybudowano jednopiętrowy dom (przy obecnej ul.
Zadole) rodziny Kiełbasów. Na jego elewacji widnieje płaskorzeźba Matki Boskiej
Różańcowej. Dom zachował się do dnia dzisiejszego.
W latach 1907-1914 przysiółek stał się znany z organizowanych na jego terenie
zjazdów polskich towarzystw śpiewaczych, zrzeszonych w Związku Śląskich Kół
Śpiewaczych.
W latach 30. XX wieku przy granicy z Ligotą wybudowano osiedle mieszkaniowe dla
pracowników Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. W tym czasie powstały również nowe
budynki przy dzisiejszej ulicy Zadole.
W 1951 roku Zadole wraz z Piotrowicami przyłączono do Katowic. W latach 60. XX
wieku na terenie Zadola wybudowano:
– Osiedle Młodych, złożone z domków jednorodzinnych
– ośrodek wypoczynkowy “Zadole” wraz z amfiteatrem
– trzy domy akademickie Uniwersytetu Śląskiego
– bloki mieszkalne Spółdzielni Mieszkaniowej “Południe” (przy ul. Armii Krajowej i
Noskowskiego)
W latach siedemdziesiątych powstały kolejne zabudowania – osiedle kolejowe (przy
ul. Bieszczadzkiej) oraz osiedle bloków Spółdzielni Mieszkaniowej “Górnik”, usytuowane w
rejonie ul. Zadole i Gdańskiej. Na tym osiedlu w 1985 roku rozpoczęto budowę kościoła –
pw. Matki Boskiej Różańcowej (poświęcony przez abp metropolitę katowickiego Damiana
Zimonia w 1992 roku).
W 1997 roku, w wyniku podziału administracyjnego Katowic, Zadole zostało
włączone do dzielnicy Ligota-Panewniki.
Tekst powstał na podstawie książki “Osady i osiedla Katowic” Lecha Szarańca.
Poniżej przedstawiamy historyczne zdjęcia i widokówki z Ligoty i Panewnik.