Po podziale administracyjnym w 1997 roku Ligota i Panewniki tworzą jedną dzielnicę

Ligota-Panewniki, w skład której wchodzą następujące części: Ligota, Zadole, Kokociniec,

Panewniki, Nowe Panewniki, Stare Panewniki i Wymysłów.

Ligota-Panewniki przynależy do III zespołu dzielnic zachodnich.

RYS HISTORYCZNY

Ligota

O tym, że Ligota ma średniowieczne korzenie, wiemy dzięki zachowanemu do

dzisiejszych czasów dokumentowi z 1360 roku, w którym stwierdzono, że książę opawsko-

raciborski, Mikołaj II, sprzedał wojewodzie sandomierskiemu Ottonowi Pileckiemu ziemie

tak zwanego klucza mysłowickiego. W dokumencie tym zapisano między innymi: […] usque

ad viam quae procedit de Elgoth, czyli […] aż do drogi, która wychodzi z Elgoth.

Zniemczone słowo Elgoth pochodzi od polskiego Lgota. W ten sposób w średniowiecznej

Polsce nazywano nowe osady, czasowo zwolnione z opłat i czynszów na rzecz właściciela

ziemi.

Nie wiadomo, kiedy powstała średniowieczna Ligota i jak długo istniała. Przyjmuje

się, że wyludniła się w pierwszej połowie XV wieku, przypuszczalnie za sprawą najazdu

husyckiego na te ziemie bądź w wyniku zarazy.

Przez następne ponad dwieście lat osada nie istniała, aczkolwiek pamięć o niej

przetrwała o czym świadczyć może mapa z 1636 roku, na której kartograf Andreas

Hindenberg zaznaczył w okolicach rzeki Kłodnicy obszar leśny nazwany Elgott Waldt [Las

Elgott].

Ponowne narodziny Ligoty nastąpiły pod koniec XVII wieku, a pierwsza wzmianka o

niej pochodzi z dokumentów ówczesnego Księstwa Pszczyńskiego, na którego terenie była

usytuowana. W latach 1845-1848, z nakazu księcia pszczyńskiego, wybudowano w Ligocie

Hutę „Ida”, a w 1852 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową, którą wiodła z Katowic do

kopalni węgla kamiennego w Murckach. W konsekwencji na terenie Ligoty zaczęto lokować

fabryki, co spowodowało przekształcenie osady rolniczej w ośrodek przemysłowy.

Równocześnie, z racji urokliwych leśnych terenów znajdujących się w obrębie ligockiej

gminy, wieś stawała się miejscowością letniskową, przyciągającą wielu turystów z

okolicznych miast.

Pierwsza szkoła powstała w Ligocie w 1880 roku przy dzisiejszej ulicy Hetmańskiej.

Przy tej ulicy zlokalizowano również dwa kolejne budynki szkolne wzniesione – w latach

1904 oraz 1912.

W 1921 roku gmina Ligota znalazła się w granicach Polski, a w 1924 roku została

włączona do Katowic.

Ważnym momentem dla Ligoty było wybudowanie w latach 1936-1938

modernistycznego osiedla, zwanego kolonią urzędniczą, które swym charakterem

nawiązywało do tak zwanych miast ogrodów. W pobliżu osiedla, tuż przed wybuchem II

wojny, oddano do użytku szkołę, z racji otoczenia nazwaną leśną szkołą.

Wraz z rozbudową miejscowości nastąpił nieformalny podział na starą i nową Ligotę.

Pierwsza kojarzona była ze środowiskiem robotniczym, druga – z inteligenckim.

W czasach II wojny światowej w Ligocie działał ruch oporu, związany początkowo z

Polską Organizacją Powstańczą, a w późniejszych latach – Armia Krajową.

W okresie powojennym na obszarze Ligoty nastąpił dalszy rozwój urbanistyczny.

W latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych powstawały zakłady pracy,

nowe osiedla ze sklepami, szkołami podstawowymi – tak zwanymi tysiąclatkami, szpitale – Szpital Kolejowy, Centralny Szpital Kliniczny, a także budynek Śląskiej Akademii

Medycznej (obecnie jest to Śląski Uniwersytet Medyczny). W Ligocie ulokowano również

akademiki Akademii Ekonomicznej (obecnie – Uniwersytet Ekonomiczny), Akademii

Medycznej i Uniwersytetu Śląskiego, dzięki czemu dzielnica stała się silnym akademickim

ośrodkiem kulturalnym.

 

Panewniki

Ludwik Musioł, wybitny badacz historii Śląska, w swej pracy Ligota – Panewniki –

Stara Kuźnica podaje, że pierwsza wzmianka o wsi Panewnik zamieszczona była w urbarzu

dóbr kameralnych pszczyńskich, datowanym na rok 1586, pod rubryką Nowo zbudowane

wsie. Równocześnie Musioł sugeruje, że najprawdopodobniej wieś powstała w 1580 roku, a

jej nazwa pochodzi od istniejącej już wcześniej na tym terenie jednodworczej osady, w której

mieszkał człowiek o przezwisku Panewnik, trudniący się wytwarzaniem panwi, czyli dużych

żelaznych naczyń.

Przez kilka stuleci Panewnik był wsią o charakterze rolniczym, aczkolwiek na terenie

jej przysiółka Kokocińca w XVII wieku właściciele księstwa pszczyńskiego wybudowali

kuźnicę. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1650 roku. Kuźnicę zlikwidowano na

początku XVIII wieku. W późniejszych czasach na tym terenie działał młyn i tartak, a w 1837

roku książę pszczyński postawił tam dwa piece fryszerskie.

Powstały na początku XVII wieku Kokociniec nie był jedynym przysiółkiem

Panewnika. Drugi – Wymysłów – powstał zdaniem Musioła po 1650 roku (pierwsza

wzmianka pochodzi z 1681 roku).

W drugiej połowie wieku XIX Panewnik, podobnie jak Ligota, stał się popularnym

miejscem wypoczynkowym i rekreacyjnym, a po wybudowaniu w 1908 roku kompleksu

klasztornego Ojców Franciszkanów – także pielgrzymkowym. Powstanie klasztoru

spowodowało, że tę część gminy, na której on się znajdował, zaczęto nazywać Nowym

Panewnikiem, w odróżnieniu od leżącego na zachodzie Starego Panewnika.

Swe dzieci panewniczanie mogli posyłać najpierw do szkoły otwartej w 1828 roku w

izbie jednego z panewnickich zagrodników, Wawrzyńca Matury, a następnie do

wybudowanej w 1840 roku katolickiej szkoły w Panewniku. Kolejna szkoła powstała na

terenie Kokocińca w roku 1913. Po latach, w 1933 roku, uzyskała ona imię króla Jana III

Sobieskiego.

Po II wojnie światowej otwarto tam Szkołę Podstawową nr 9. Od 1976 roku jej patronem jest

Jan Brzechwa.

W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku wśród ważnych wydarzeń w życiu

Panewnik warto wspomnieć o: przeniesieniu w 1924 roku na teren Nowego Panewnika

Urzędu Gminy oraz odłączeniu w 1939 roku panewnickiej gminy od powiatu pszczyńskiego i

przyłączeniu jej do powiatu katowickiego.

Pierwsze miesiące II wojny światowej były w Panewniku szczególnie dramatyczne –

w lasach panewnickich Niemcy rozstrzeliwali ludność polską między innymi obrońców

Katowic – powstańców śląskich i harcerzy. W 1947 roku ekshumowano ich zwłoki i

pochowano na panewnickim cmentarzu.

W 1951 roku gmina Panewnik została włączona do Katowic. Od tego momentu

określając gminę, zaczęto używać jednej wspólnej nazwy – Panewniki. W następnych latach

istotnym czynnikiem rozwijającym dzielnicę było wybudowanie w latach siedemdziesiątych

na terenie Kokocińca osiedla mieszkaniowego „Kokociniec” oraz dużego zakładu.

 

Tekst pochodzi z albumu “Ligota i Panewniki na starych pocztówkach i fotografiach”

Grzegorza Płonki wydanego przez Muzeum Historii Katowic w 2013 r.

 

Zadole

Początki Zadola – przysiółku Piotrowic – datuje się w XIX wieku. Zadole położone było nad

rzeką Ślepiotką, przy której – od połowy XVIII wieku do lat 20. XX wieku – funkcjonował

młyn wodny. Jego właścicielem przez wiele lat była rodzina Materla.

Rozwój Zadola nastąpił po 1850 roku, gdy oddano do użytku linię kolejową

Katowice-Rybnik. Na początku XX wieku wybudowano jednopiętrowy dom (przy obecnej ul.

Zadole) rodziny Kiełbasów. Na jego elewacji widnieje płaskorzeźba Matki Boskiej

Różańcowej. Dom zachował się do dnia dzisiejszego.

W latach 1907-1914 przysiółek stał się znany z organizowanych na jego terenie

zjazdów polskich towarzystw śpiewaczych, zrzeszonych w Związku Śląskich Kół

Śpiewaczych.

W latach 30. XX wieku przy granicy z Ligotą wybudowano osiedle mieszkaniowe dla

pracowników Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. W tym czasie powstały również nowe

budynki przy dzisiejszej ulicy Zadole.

W 1951 roku Zadole wraz z Piotrowicami przyłączono do Katowic. W latach 60. XX

wieku na terenie Zadola wybudowano:

– Osiedle Młodych, złożone z domków jednorodzinnych

– ośrodek wypoczynkowy “Zadole” wraz z amfiteatrem

– trzy domy akademickie Uniwersytetu Śląskiego

– bloki mieszkalne Spółdzielni Mieszkaniowej “Południe” (przy ul. Armii Krajowej i

Noskowskiego)

W latach siedemdziesiątych powstały kolejne zabudowania – osiedle kolejowe (przy

ul. Bieszczadzkiej) oraz osiedle bloków Spółdzielni Mieszkaniowej “Górnik”, usytuowane w

rejonie ul. Zadole i Gdańskiej. Na tym osiedlu w 1985 roku rozpoczęto budowę kościoła –

pw. Matki Boskiej Różańcowej (poświęcony przez abp metropolitę katowickiego Damiana

Zimonia w 1992 roku).

W 1997 roku, w wyniku podziału administracyjnego Katowic, Zadole zostało

włączone do dzielnicy Ligota-Panewniki.

 

 

Tekst powstał na podstawie książki “Osady i osiedla Katowic” Lecha Szarańca.

 

Poniżej przedstawiamy historyczne zdjęcia i widokówki z Ligoty i Panewnik.